XVII. yüzyıl başında bir Alman gezginin çizimi olan “De Golfe van Smirne” adlı gravürde “Lauro” adıyla gösterilen Karşıyaka, 1764 tarihli Joseph Roux gravüründe “Cardile” olarak yazılır ve büyük bir olasılıkla buradan türemiş olabileceğini düşündüğümüz “Cordelio” ise bunların arasında en çok bilinen ad olur. 1865 yılında İzmir – Kasaba demiryolunun geçmesi ile hızlı bir yerleşim alanı olmaya başlayan ve daha önceleri İzmir’in mesire yeri ve av bölgesi durumundaki Karşıyaka, XX. Yüzyıl’da eşine az rastlanır bir büyüme göstererek ülkenin en büyük yerleşim yerlerinden biri olur. Bostanlı, Karşıyaka’nın batısında yer alan ve son yıllarda hızla gelişen bir bölgedir. Cumhuriyet öncesinde günümüzde Mustafa Reşit Paşa İlköğretim Okulu’nun bulunduğu yerdeki kiliseden aldığı adla “Papa Scala” veya “Papaz Köyü” olarak adlandırılan Bostanlı, Menemen’in karpuzunun ve kavununun boşaltılıp gemilere yüklendiği bir iskeledir. Tren Yolunun geçtiği Kara Bostanlısı ise, “Tomaza” diye anılmıştır ve her iki Bostanlı’da da birer Ortodoks Kilisesi vardır. Çevresindeki bostanlık araziler ve bostan ürünleri nedeniyle bu adla anılan, bataklıklar arasındaki Bostanlı’nın çehresi, Emlak Kredi Bankası’nın 1955 yılında başlayan çalışmaları ile değişir.
Soğukkuyu Camisi
1874 yılında Çömezzade Hacı Mehmet Efendi tarafından yaptırılan cami, 1957’de önemli bir onarımdan geçmiştir. İzmir’de “soğan külah” olarak bilinen tipte minareye sahip sayılı camilerdendir. Camiyi yaptıran Çömezzade Hacı Mehmet Efendi (1843 – 1900) Karşıyaka’nın ilk belediye başkanıdır. Caminin arsasını kendi parasıyla satın alıp, halkın yardımları ile inşa ettirir ve hemen karşısında da eski Soğukkuyu Mezarlığı’nı açar.
Hacı Osman Paşa Camisi
3. Kolordu, 32. Tümen, 63. İzmir Tali Tugayı kumandanı Hacı Osman Hilmi Paşa tarafından inşa ettirilen tek minareli cami, 1901 yılında tamamlanır. Soğukkuyu Camisi’nden sonra Karşıyaka’nın ikinci cami olan yapının park olarak düzenlenen bahçesinde, Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün annesi Zübeyde Hanım’ın mezarı bulunmaktadır. (Zübeyde Hanım Caddesi)
Zübeyde Hanım Anıt Mezarı
Atatürk’ün annesi Zübeyde Hanım 1857 yılında Selanik’te doğar ve 14 Ocak 1923 tarihinde Karşıyaka’da yaşama veda eder. Ferik Osman Paşa Camisi bahçesinde toprağa verilir. Anıtta Yamanlar Dağı’ndan getirilen oldukça büyük yekpare bir kayanın üzerinde Yaşar Sami Gökgöz ve Atanur Gökgöz tarafından yapılan Zübeyde Hanım büstü yer alır. Mezar alanı ve çevresi 2008 yılında Karşıyaka Belediyesi tarafından düzenlenir. (Zübeyde Hanım Caddesi)
Latife Hanım Köşkü Anıevi
Müze ev Atatürk’ün eşi Latife Hanım’ın ailesine ait olup, Atatürk’ün annesi Zübeyde Hanım’ın, ölümünden önce kısa bir zaman kaldığı evdir. Sonraki sahiplerinden Karşıyaka Belediyesi tarafından 2005 yılında takas yoluyla alınır. 2958 m2 büyüklüğünde bir alan içerisinde yer alan tarihi ev restorasyonu tamamlanarak 2008 yılında müze ev olarak ziyarete açılır. (1762. Sokak)
Ali Bey Hamamı
İzmir’deki hamamların iyi örneklerinden biri olan bu yapı, bir söylentiye göre İtalyan mimar Gonzale Andriye tarafından XVII. Yüzyıl’da inşa edilmiş ve bir dönem “Papaz Hamamı” adıyla da anılmıştır. Günümüze ulaşan adını, 1972’den önce işletmecisi olan ailenin reisi Ali Bey’den almıştır. (1671. Sokak – Karşıyaka)
Karşıyaka Anıt ve Heykelleri
(Atatürk ve Kentimiz Yerel Hizmet Anıtı, Bayraklı Atatürk Heykeli, Bombacı Ali Çavuş Heykeli, Bostanlı Atatürk Heykeli, Atatürk ve Kadın Hakları Anıtı, İnsan Hakları Anıtı)
Atatürk ve Kentimiz Yerel Hizmet Anıtı
İnsan Hakları Parkı yakınındaki bu anıtta İzmir ve Karşıyaka’ya hizmet vermiş belediye başkanlarının maskları ile Karşıyaka meclis üyelerinin adları bulunmaktadır. 2005 yılında Karşıyaka Belediyesi tarafından yaptırılan anıtın yaratıcısı heykeltıraş Ahmet Uzun’dur. (Cemal Gürsel Bulvarı, Karşıyaka, Bostanlı İskelesi’ne uzaklığı: 980 m.)
Bayraklı Atatürk Heykeli
Bayraklı’da, Smyrna Ören Yeri yakınında bulunan, 3 m. yükseklikteki bu heykel, 1998 yılında Ekin Erman tarafından yapılmıştır. (Atatürk Meydanı, Bayraklı, Bayraklı İskelesi’ne uzaklığı: 610 m.)
Bombacı Ali Çavuş Heykeli
Karşıyaka Belediyesi tarafından yaptırılmış olan heykelin kahramanı Bombacı Ali Çavuş, Kurtuluş Savaşı’nda, Milis Kuvvetleri Akıncı Müfreze Komutanı’dır. Miralay Suphi Kula Bey’in kumandasındaki 14. Süvari Tümeni’nin Menemen ve Karşıyaka’yı kurtarışında unutulmaz yararlılıklar gösteren bir kahramanı olan Ali Çavuş, Karşıyaka’ya giren atlıların başında olup, Karşıyaka Belediye binasına bayrak çekmiştir.
Bostanlı Atatürk Heykeli
5 m. yüksekliğindeki bronz heykel, Karşıyaka’daki önemli eserlerdendir. 1998 yılında Ekin Erman tarafından yaptırılmıştır. (Demokrasi Meydanı, Bostanlı, Bostanlı İskelesi’ne uzaklığı: 270 m.)
Atatürk ve Kadın Hakları Anıtı
Karşıyaka yalısında bulunan ve Tamer Başoğlu eseri olan anıtın temeli, 21 Şubat 1973 tarihinde atılmıştır. 16 metre yüksekliği ile zamanında Türkiye’nin en büyük anıtı olarak, açılışı 26 Ekim 1973 tarihinde yapılmıştır. 8000 m2 alan üzerine 7 sütundan meydana gelen anıtta birçok kavram vurgulanmıştır. Alanın zemininde üzerinde yürünebilen düzlemlerin yükselerek anıtın ana formunu oluşturmasıyla, ayaklar altında çiğnenen kadın haklarının Atatürk ve Cumhuriyet ile yücelişi vurgulanır. Bu sütunsal elemanları çevreleyen ve üzerine Atatürk, annesi Zübeyde Hanım, cepheye mermi taşıyan Türk anası ile Cumhuriyet Dönemi’nde her alanda yetişerek görev yapan çeşitli mesleklerden kadınların işlendiği bronz bir halka bulunmaktadır. Bir başka bakışla sütunları bir kadın parmağı ve bu halkayı da nikah yüzüğü olarak yorumlamak olasıdır. Anıtın bulunduğu noktanın,İzmir Körfezi diğer kıyısında tam karşısına gelen Gündoğdu Meydanı ağzında bulunan Zübeyde Hanım heykeli ile karşı karşıya bulunmaları da ayrı biranlam taşımaktadır. (Anayasa Meydanı , Karşıyaka , Karşıyaka İskelesi’ne uzaklığı: 320 m.)
İnsan Hakları Anıtı
Aynı adı taşıyan parkta bulunan ve 1992 yılında yaratılan anıtta “Çoğunluk”, “Demokrasi” ve “İnsan Hakları” nı simgeleyen üç eleman bulunmaktadır. Bunların en büyük olanı insan haklarına açılan kapıdır. Bir kaya bahçesinden çıkan yol ve kapı, toplumun insan hakları konusundaki beklentisini sembolize eder. İnsan Hakları Bildirgesi ile çocuk haklarını simgeleyen resimlerin olduğu bölümlerle tamamlanan anıtın yaratıcısı Bihrat Mavitan’dır. (Cemal Gürsel Bulvarı, Karşıyaka, Karşıyaka İskelesi’ne uzaklığı: 1050 m.)
Karşıyaka Kiliseleri
(Saint Antoine Katolik Kilisesi, Saint Helen Kilisesi)
Saint Antoine Katolik Kilisesi
1902 yılında, dönemin Papa yardımcısının katılımıyla açılan bu kilise günümüzde de belirli günlerde ayine açıktır. Başlangıçta var olan iki kulesi günümüze ulaşmamıştır. (1611. Sokak – Bayraklı)
Saint Helen Kilisesi
1882 yılında Karşıyaka’da yaşayan ve Don Alfonso Vallery adlı papaza bağlı olan Katolik cemaatine tahsis edilen arsaya, Kont Nikolai Alliotti’nin desteği ve Sultan II. Abdülhamit’in izniyle yapılan kilise 1904 yılında tamamlanır. Yapım sırasında Karşıyaka’da yaşayan Müslümanların da bağışta bulundukları bilinen klisenin planı, Raymond Pere’e aittir. İzmir Saat Kulesi’nin de mimarı olan ve 1854 ile 1929 yılları arasında İzmir’de yaşayan Raymond Charles Pere’nin eserleri arasında Köprü’de Ayşe Mayda Konağı, Alsancak Devlet Hastanesi’nin günümüzde Acil Servis olarak kullanılan binası ve St. Polycarp Kilisesi’nin ünlü kemeri de vardır. Kilisenin tüm cephelerinde sivri kemerli pencereler kullanmıştır. Daha çok ışık alması için yüksek tutulan orta mekan ve giriş cephesinde kullanılan ağırlık kuleleriyle dikey bir görünüm kazanan St. Helen Kilisesi, bu nitelikleriyle “Gotik Canlandırmacı Tarz”ın İzmir’deki en anıtsal örneği sayılır. Kilisenin iç dekorasyonunda da renkli vitraylara, St. Joseph, St. Polycarpe, St. François ve St. Antoine heykellerine ve Hz. İsa’nın yaşamını anlatan sahnelerin yer aldığı gotik nitelikli panolara yer verilir. 1968 yılında iç dekorasyonu yenilenen kilisede günümüzde ayinler, düğünler, vaftiz ve cenaze törenleri yapılmaktadır. (1729. Sokak – Karşıyaka)
Karşıyaka’da Sanat Merkezleri
(Ziya Gökalp Kültür Merkezi, İzmir Devlet Tiyatrosu Ragıp Haykır Sahnesi, Suat Taşer Açıkhava Tiyatrosu, Karşıyaka Opera ve Tiyatro Sahnesi)
Karşıyaka’da çok sayıda tarihi köşk vb. yapı bulunmaktaysa da yapısal özellikler açısından bunların beş tanesi diğerlerinden farklı önemdedir.
Ziya Gökalp Kültür Merkezi
Karşıyaka Belediyesi’ne ait merkezde 351 koltuklu tiyatro salonu ile 150 koltuklu cep sineması bulunmaktadır. (Anadolu Caddesi, Soğukkuyu – Karşıyaka, Karşıyaka İskelesi’ne uzaklığı: 1835 m. Karşıyaka Metro İstasyonu’na uzaklığı: 1350 m.)
Suat Taşer Açıkhava Tiyatrosu
1987 yılında hizmete giren ve 1000 kişilik kapasitesi bulunan tiyatroda yoğun olarak turneye gelen topluluk temsilleri verilmektedir. (Güzel Sanatlar Parkı, Bostanlı, Bostanlı İskelesi’ne uzaklığı: 425 m. Karşıyaka İskelesi’ne uzaklığı: 2175 m.)
Karşıyaka Öğretmen Evi
1892 yılında inşa edilir ve önceleri Petrocchino Kulüp olarak faaliyet gösterir. 1932 – 1950 yılları arasında Halkevi olarak hizmet verir ve sonraki yıllarda Halk Eğitimi Merkezi olur. 1990’ların başlarında Öğretmen Evi’ne dönüştürülür. (İskele Karşısı)
Aliotti Evi
Aynı aileye ait, İzmir’deki sayısız yapılardan biri olan Karşıyaka yalısındaki ev, 1914 yılında inşa edilir. Yapı, günümüzdeki sahibi Selçuk Yaşar’ın babası, Durmuş Yaşar’ın adıyla anılmaktadır. (Cemal Gürsel Caddesi)
Löhner Evi
Löhner adında bir Alman tarafından inşa ettirilen bu yapı sonraları bir Türk ailesinin malı olur. Yakın yıllarda restore edilmiştir. İlginç bir mimariye sahiptir. (Cemal Gürsel Caddesi)
Penetti Evi
1930 yılında Armando Pennetti tarafından yaptırılır. İtalyan asıllı Penetti ailesi köşkün arsasını İplikçizade ailesinden alır ve Marsilya’dan getirttikleri kırmızı tuğlalar ile Venedik’teki bir sarayın 1/50 ölçeğindeki modelini inşa ettirirler. Bu nedenle yapı günlük kullanım için pek uygun değildir. Varislerinin arka taraftaki bir başka yapıda oturdukları ev, günümüzde anaokulu olarak kullanılmaktadır. (Cemal Gürsel Caddesi)
Van Der Zee Evi
XX. Yüzyıl’ın başında, Heinrich Van Der Zee tarafından yaptırılır. Ticaret amacıyla İzmir’e gelen ve Aliotti ailesine damat olan Van Der Zee’nin eşi apandisit ameliyatı için gittiği Paris’te, iki oğlu ise Dünya Savaşı’nda ölür. 1940’lı yılların sonundan itibaren bir dönem Hollanda Konsolosluğu binası olarak kullanılan bu ev, son yıllarda restoran olarak kullanılır. (Cemal Gürsel Caddesi)
1893 Karşıyaka Evi
1893 yılında sahildeki bir köşkün bahçesine müştemilat olarak inşa edilen İtalyan tarzındaki ev kurtuluştan sonra Türk hükümetine geçer ve mübadelede Rumeli’den göç eden bir aileye verilir. Ev günümüzdeki sahibi Ertuğrul Erol Ergir tarafından restore edilerek örnek bir müze ev haline getirilir. Kafeterya ve sergi salonu olarak da kullanılmaktadır. (1698. Sokak)
Bilim Müzesi
Türkiye’nin ikinci örneği olan bilim müzesi her tür deney yapılabilen ve konuyla ilgili kişiler ile öncelikle randevulu gruplara hizmet vermektedir. Karşıyaka Belediyesi ve Bahçeşehir Kolejleri İşbirliği ile yaratılan müze 11 Mart 2009 Pazar günü açılmıştır. (Cehar Dudayev Bulvarı)
Güzel Sanatlar Parkı
Karşıyaka Belediye eski başkanlarından Nevzat Çobanoğlu zamanında hizmete geçmiştir. Park içinde atölye, sergi alanları, açıkhava tiyatrosu ve küçük boyutlu bir arkeoloji parkı bulunmaktadır. (Cemal Gürsel Caddesi)
